มนุษย์เรามีความสามารถพิเศษที่เรียกว่า “top-down mechanisms” ซึ่งเป็นหนึ่งในความงดงามของการเป็นมนุษย์ที่แท้จริง ลองนึกภาพถึงสถานการณ์ที่คุณรู้สึกไม่อยากลุกจากเตียงในตอนเช้า คุณจะเอาชนะความขี้เกียจนั้นได้อย่างไร? นั่นคือจุดเริ่มต้นของการใช้ top-down mechanisms ที่คุณบอกกับตัวเองว่า “ฉันจะเอาชนะความขี้เกียจนี้ให้ได้”
David Goggins อดีตทหารหน่วยซีลของกองทัพเรือสหรัฐฯ เป็นตัวอย่างที่ดีของคนที่สามารถเอาชนะสิ่งที่เรียกว่า “limbic friction” ได้อย่างน่าทึ่ง แรงเสียดทานนี้เปรียบเสมือนเสียงที่ดังก้องอยู่ในสมองและร่างกายของเรา คอยบอกให้เราทำในสิ่งที่ง่ายกว่า สบายกว่า แต่อาจไม่ดีต่อเราในระยะยาว การเอาชนะแรงเสียดทานดังกล่าวนี้เป็นทักษะที่สามารถฝึกฝนและพัฒนาได้
ในทางวิทยาศาสตร์ เราพบว่าวงจรประสาทของสารโดปามีน ซึ่งเกี่ยวข้องกับระบบการให้รางวัลของสมอง การทำตามเป้าหมาย และแรงจูงใจ จะมีบทบาทสำคัญในกระบวนการนี้ ซึ่งจะมีการปล่อยโดปามีนเมื่อเรากำลังจะไปถึงเป้าหมาย หรือเมื่อเรารู้สึกว่ากำลังจะประสบความสำเร็จ
แต่ก็ต้องบอกว่าเป็นเรื่องที่น่าสนใจมากที่เราไม่ได้รับโดปามีนมากที่สุดเมื่อได้รับรางวัลใหญ่ แต่เราได้รับมากที่สุดเมื่อรู้สึกว่ากำลังจะได้รับรางวัลนั้น (อันนี้หลายๆ คนน่าจะเคยประสบพบเจอกัน)
การใช้ top-down mechanisms นี้มาจากบริเวณ prefrontal cortex ของสมอง ซึ่งอยู่ด้านหลังหน้าผาก ส่วนนี้ทำหน้าที่ควบคุมพื้นที่สมองที่เกี่ยวข้องกับความเครียด และปฏิกิริยาอัตโนมัติต่าง ๆ การใช้กลไกนี้เป็นเรื่องเฉพาะตัวมาก แต่ละคนอาจมีวิธีการที่แตกต่างกัน บางคนอาจทำเพราะความรัก บางคนอาจทำเพราะความรับผิดชอบ แต่ไม่ว่าจะด้วยเหตุผลใด สิ่งสำคัญคือการลงมือทำ
top-down mechanisms ยังเกี่ยวข้องกับการควบคุมปฏิกิริยาตอบสนองต่าง ๆ เช่น การต่อต้านความอยากในการทานอาหารที่ไม่ดีต่อสุขภาพ โดยทั่วไปแล้ว ยิ่งเราพักผ่อนอย่างเพียงพอ ก็ยิ่งง่ายที่จะใช้การควบคุมมันได้อย่างมีประสิทธิภาพ
เมื่อเราเริ่มคุ้นเคยกับประสบการณ์ในการเอาชนะ limbic friction เราจะเริ่มเห็นภาพของชัยชนะที่รออยู่ข้างหน้า สิ่งนี้ช่วยให้เราสามารถดึงความรู้สึกของความสำเร็จที่จะเกิดขึ้นในอนาคตมาสู่ปัจจุบันได้ เพียงแค่การลุกจากเตียง เราก็เริ่มรู้สึกถึงชัยชนะแล้ว นี่คือพลังของการคาดการณ์ถึงความสำเร็จ
งานวิจัยล่าสุดแสดงให้เห็นว่าการชะลอความพึงพอใจของมนุษย์นั้นก็ถูกควบคุมด้วยโดปามีนเช่นกัน หากเรารู้ว่าการรอคอยนั้นคุ้มค่า เราจะเริ่มได้รับโดปามีนเร็วขึ้น นี่เป็นกลไกที่ช่วยให้เราสามารถอดทนต่อความรู้สึกไม่สบายในระยะสั้นเพื่อผลลัพธ์ที่ดีกว่าในระยะยาว
สำหรับคนส่วนใหญ่ ความท้าทายคือพวกเขาไม่เคยประสบหรือไม่สามารถมองเห็นชัยชนะและสัมผัสมันได้ จึงยากที่จะเอาชนะ limbic friction เพราะมันเป็นเหมือนเสียงที่ดังก้องอยู่ในสมองคอยหลอกหลอนและควบคุมร่างกายของเรา คอยบอกให้เราทำในสิ่งที่ง่ายกว่า
วิวัฒนาการของวัฒนธรรมและสปีชีส์ของเรา รวมถึงการพัฒนาของปัจเจกบุคคล ล้วนถูกขับเคลื่อนโดยคนที่เต็มใจที่จะผลักดันตัวเองให้มองการณ์ไกลขึ้นเรื่อย ๆ
เราเห็นตัวอย่างนี้ในบุคคลที่มีชื่อเสียงหลายคน ไม่ว่าจะเป็น Elon Musk ที่มองไกลไปถึงการสำรวจอวกาศ หรือ Rich Roll (นักกีฬา Ultra Endurance) ที่ผลักดันขีดจำกัดทางร่างกายของตัวเอง ทุกครั้งที่เราเอาชนะความสงสัยและความท้าทายภายใน เราก็สามารถใช้กลไกเหล่านี้กับร่างกายเราได้ มันเป็นทักษะที่สามารถพัฒนาได้ และมีความยืดหยุ่นของระบบประสาทในวงจรนี้
สิ่งที่น่าสนใจคือ ความสามารถในการโฟกัสจะพัฒนาขึ้นเมื่อเราบังคับตัวเองให้โฟกัส ความสามารถในการนอนหลับจะดีขึ้นเมื่อเราฝึกผ่อนคลายและหยุดความคิด และความสามารถในการเอาชนะ limbic friction ก็สามารถพัฒนาได้เช่นกัน
ต่อไปนี้เป็นเคล็ดลับที่ใช้ในการเตรียมความพร้อมทางจิตใจเพื่อเอาชนะ limbic friction
- บันทึกเรื่องราวที่ผ่านมา : หลายครั้งเรามักจมอยู่กับบริบทงานของเรา แต่ต้องหยุดพักแล้วกลับมาทำต่อในภายหลัง ปัญหาคือ เมื่อเรากลับมา เราไม่รู้ว่าจะเริ่มต้นจากตรงไหน การกลับเข้าสู่บริบทเดิมเป็นเรื่องยาก ทำให้เราเลื่อนงานออกไป เพื่อแก้ปัญหานี้ ต้องมีการบันทึกเสียงอธิบายรายละเอียดให้ตัวเองว่าได้ทำอะไรไปแล้วบ้าง อะไรที่ควรทำต่อไป งานอยู่ในไฟล์ไหน ควรทบทวนสไลด์ไหน เป็นต้น เสมือนการวางเกล็ดขนมปังไว้นำทาง เมื่อต้องการทำงานต่อ ก็มาฟังบันทึกเสียงนั้น ทำให้ไม่ต้องเริ่มต้นจากศูนย์ และง่ายต่อการกลับเข้าสู่สภาวะจิตใจเดิม คล้ายกับการเกริ่นนำ “เรื่องราวก่อนหน้านี้” ในซีรีส์ของ Netflix ทำไมต้องเป็นบันทึกเสียง? ทำไมไม่จดลงในสมุดบันทึก? เพราะการบันทึกเสียง สามารถสื่อสารอารมณ์และความตื่นเต้นได้ ซึ่งไม่สามารถถ่ายทอดผ่านตัวอักษรได้ การฟังเสียงเหมือนกับการได้กลิ่นบางอย่าง มันสามารถพาคุณกลับไปสู่อารมณ์เดิมได้โดยตรง
- เตือนตัวเองถึงเป้าหมายสูงสุด : บางครั้งความเฉื่อยชาเกิดขึ้นเพราะคุณรู้สึกว่าสิ่งที่คุณกำลังทำอยู่ไม่คุ้มค่า หรืออาจคิดว่ามันยากเกินไป การสูญเสียแรงจูงใจแบบนี้อาจเกิดขึ้นได้หากเป้าหมายของคุณอยู่ไกลเกินไป – เหมือนการเริ่มวิ่งมาราธอน คุณอาจยอมแพ้ตั้งแต่ต้นเพราะเส้นชัยอยู่ไกลเกินเอื้อม ในกรณีนี้ ควรย้อนกลับไปถามตัวเองว่าทำไมคุณถึงเริ่มทำสิ่งนี้ จินตนาการถึงผลลัพธ์และความสำคัญของมัน เตือนตัวเองถึงความรู้สึกดีๆ เมื่อได้กลับเข้าสู่บริบทของงานนั้น ๆ สิ่งเหล่านี้มักช่วยกระตุ้นให้เอาชนะความยากลำบากในการเริ่มต้นได้
- ใช้วิธีเผาเรือทิ้ง (ทุบหม้อข้าวตัวเอง) : นี่เป็นกลยุทธ์ที่ทรงพลังที่สุด แต่ก็ยากที่สุดในแง่ของวินัยที่ต้องใช้ ใน ค.ศ. 1519 นักสำรวจชาวสเปน Hernan Cortes ได้ขึ้นฝั่งที่เม็กซิโก เขารู้ว่าลูกเรือของเขาเหนื่อยล้าจากการเดินทางแล้ว และไม่มีแรงจูงใจที่จะประสบความสำเร็จในดินแดนแปลกถิ่นแห่งนี้ เขารู้ว่าเมื่อเผชิญอันตรายครั้งแรก ทีมของเขาจะวิ่งหนีกลับทันที ดังนั้นเขาจึงเผาเรือทิ้ง ตอนนี้ไม่มีทางเลือกอื่นนอกจากต้องประสบความสำเร็จ เพราะฉะนั้นเราก็ต้องเผาเรือทิ้งเช่นกัน Andrew Huberman แนะนำว่านี่เป็นกลยุทธ์ที่มีประสิทธิภาพที่สุด – เราควรทำให้ทุกทางเลือกอื่นที่อยู่ตรงหน้าเจ็บปวดมากกว่าทางเลือกที่เราต้องการเลือก นั่นเป็นวิธีที่ดีที่สุดในการเอาชนะ limbic friction
เคล็ดลับเพิ่มเติม: มีอีกวิธีหนึ่งที่น่าสนใจก็คือ สร้างแรงผลักดันตัวเองด้วยงานที่ง่ายกว่าก่อน ให้ดู list รายการสิ่งที่ต้องทำของคุณและเริ่มต้นด้วยงานที่ง่ายกว่า/เร็วกว่าก่อน วิธีนี้จะสร้างแรงผลักดันที่หวังว่าจะช่วยให้คุณทำงานที่ใหญ่กว่าต่อไปได้ ถ้าคุณไม่ระวัง คุณจะจมอยู่กับงานง่ายๆ ที่ไม่สร้าง impact ใดๆ และไม่เคยได้ทำงานที่ยากกว่าเลย
ในท้ายที่สุด การเข้าใจและใช้ประโยชน์จาก top-down mechanisms เพื่อเอาชนะ limbic friction นี้ไม่เพียงแต่ช่วยให้เราประสบความสำเร็จในชีวิตเท่านั้น แต่ยังช่วยให้เราเติบโตและพัฒนาตนเองอย่างต่อเนื่อง การฝึกฝนทักษะนี้อาจเป็นเรื่องท้าทาย แต่ผลลัพธ์ที่ได้นั้นคุ้มค่าอย่างยิ่ง เพราะมันคือกุญแจสำคัญที่จะปลดล็อกศักยภาพที่แท้จริงของเราในฐานะมนุษย์
References :
Neuroscientist: THIS Is How You Stay Motivated FOREVER | Andrew Huberman
https://youtu.be/vQPks6h5o1w
https://www.linkedin.com/pulse/limbic-friction-bala-girisaballa/
