ในเดือนกันยายน ปี 2017 คณะกรรมการโอลิมปิกสากล (IOC) ได้ตัดสินใจครั้งสำคัญเกี่ยวกับการเลือกเมืองเจ้าภาพโอลิมปิกปี 2024 การตัดสินใจนี้ไม่เพียงแต่เป็นจุดเปลี่ยนสำหรับเกมส์การแข่งขัน แต่ยังสะท้อนให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ในวงการกีฬาโอลิมปิกโดยรวม

โอลิมปิกเกมส์ถือเป็นมหกรรมกีฬาที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในโลก ด้วยผู้ชมกว่า 5 ล้านคนที่เข้าร่วมชมการแข่งขันโดยตรง และอีกกว่า 3 พันล้านคนที่รับชมผ่านทางโทรทัศน์ในทุก ๆ 4 ปี การได้เป็นเจ้าภาพจัดการแข่งขันนี้จึงถือเป็นโอกาสอันยิ่งใหญ่สำหรับเมืองใดเมืองหนึ่งที่จะได้แสดงศักยภาพของตนเองต่อสายตาชาวโลก

ในอดีต การแข่งขันเพื่อเป็นเจ้าภาพโอลิมปิกมีความเข้มข้นสูงมาก ย้อนกลับไปในปี 2004 มีถึง 12 เมืองที่เสนอตัวเป็นเจ้าภาพ ก่อนที่สุดท้าย IOC จะเลือกกรุงเอเธนส์ ประเทศกรีซ เป็นเจ้าภาพ ต่อมาในปี 2008 มี 10 เมืองที่เสนอตัว และปักกิ่งได้รับเลือกในที่สุด อย่างไรก็ตาม หลังจากนั้นความสนใจในการเป็นเจ้าภาพก็เริ่มลดลงอย่างต่อเนื่อง จนกระทั่งในการคัดเลือกเจ้าภาพโอลิมปิกปี 2024 เหลือเพียงแค่ 2 เมืองเท่านั้นที่เสนอตัว

ด้วยสถานการณ์ที่เปลี่ยนไป IOC จึงตัดสินใจทำในสิ่งที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน นั่นคือการมอบสิทธิ์การเป็นเจ้าภาพให้กับทั้งสองเมืองที่เหลือพร้อมกัน โดยให้กรุงปารีสเป็นเจ้าภาพในปี 2024 และลอสแองเจลิสเป็นเจ้าภาพในปี 2028 การตัดสินใจนี้สะท้อนให้เห็นถึงความกังวลของ IOC ที่กลัวว่าจะไม่มีเมืองใดสนใจเสนอตัวเป็นเจ้าภาพในปี 2028 เลย

แต่เหตุใดจึงเกิดการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่เช่นนี้? ทำไมเมืองต่าง ๆ จึงไม่อยากเป็นเจ้าภาพโอลิมปิกอีกต่อไป? คำตอบอยู่ที่ประวัติศาสตร์อันยาวนานของการเป็นเจ้าภาพโอลิมปิก และผลกระทบทางเศรษฐกิจที่ตามมา

ย้อนกลับไปในปี 1896 IOC ได้คิดค้นแนวคิดการหมุนเวียนสถานที่จัดการแข่งขันไปยังเมืองต่าง ๆ ทั่วโลก เนื่องจากในยุคนั้นยังไม่มีการเดินทางทางอากาศระหว่างประเทศและการสื่อสารโทรคมนาคมระหว่างประเทศ การกระจายสถานที่จัดงานจึงเป็นวิธีที่จะทำให้ทั่วโลกได้มีส่วนร่วมและสนุกกับมหกรรมกีฬานี้

อย่างไรก็ตาม เมื่อการแข่งขันเติบโตขึ้นเรื่อย ๆ IOC ก็ยังคงรักษาประเพณีนี้ไว้ โดยพัฒนาเป็นระบบการประมูลที่เมืองต่าง ๆ จะส่งใบสมัครและ IOC จะลงคะแนนเลือกผู้ชนะ แต่แล้วในช่วงการเปิดรับสมัครสำหรับการแข่งขันปี 1984 กลับไม่มีเมืองใดต้องการเป็นเจ้าภาพเลย

สาเหตุสำคัญมาจากปัญหาที่เกิดขึ้นในการจัดการแข่งขันก่อนหน้านั้น ไม่ว่าจะเป็นการประท้วงทางการเมืองที่ลุกลามเป็นความรุนแรงในเม็กซิโกซิตี้เมื่อปี 1968 หรือเหตุการณ์สะเทือนขวัญเมื่อผู้ก่อการร้ายสังหารนักกีฬาอิสราเอล 11 คนในการแข่งขันที่มิวนิกปี 1972 เหตุการณ์เหล่านี้ทำให้เมืองต่าง ๆ ตระหนักว่าการเป็นเจ้าภาพอาจนำมาซึ่งความเสี่ยงทางการเมืองหรือแม้กระทั่งอันตรายถึงชีวิต

นอกจากนี้ ปัญหาการก่อสร้างและการทุจริตที่ทำให้มอนทรีออลต้องใช้จ่ายเกินงบประมาณถึง 13 เท่าในการเป็นเจ้าภาพ ก็ทำให้เมืองต่าง ๆ เริ่มมองว่าการเป็นเจ้าภาพโอลิมปิกเป็นความเสี่ยงทางการเงินที่ไม่คุ้มค่าอีกด้วย

ในช่วงปลายทศวรรษ 1970 IOC จึงเผชิญกับวิกฤตครั้งใหญ่ จนกระทั่งมีเมืองหนึ่งเสนอตัวที่จะช่วยพวกเขา นั่นคือลอสแองเจลิส แต่ด้วยเงื่อนไขพิเศษ คือพวกเขาไม่ต้องการใช้จ่ายเงินจำนวนมหาศาลในการเป็นเจ้าภาพ

ลอสแองเจลิสเสนอที่จะใช้สถานที่ที่มีอยู่แล้วแทนการสร้างใหม่ ไม่ว่าจะเป็นสนาม LA Coliseum ที่ทีมฟุตบอล USC ใช้แข่ง, Forum ที่ทีม Lakers เล่น, โรงยิมและศูนย์เทนนิสของ UCLA รวมถึงการให้นักกีฬาพักในหอพักของมหาวิทยาลัย เนื่องจาก IOC ไม่มีทางเลือกอื่น พวกเขาจึงตอบตกลง และในไม่ช้าก็พบว่านี่เป็นการตัดสินใจที่ถูกต้อง

การแข่งขันที่ลอสแองเจลิสในปี 1984 ประสบความสำเร็จอย่างท่วมท้นในเกือบทุกด้าน โดยเฉพาะอย่างยิ่งด้านการเงิน มีค่าใช้จ่ายเพียงประมาณ 1 พันล้านดอลลาร์ (คิดเป็นมูลค่าในปี 2015) และยังสามารถทำกำไรได้อีกด้วย

ความสำเร็จนี้ควรจะกลายเป็นแบบอย่างสำหรับเมืองเจ้าภาพโอลิมปิกในอนาคต แต่กลับกลายเป็นจุดเริ่มต้นของปัญหาที่รบกวนโอลิมปิกมาจวบจนถึงปัจจุบัน เนื่องจากการที่ลอสแองเจลิสทำหน้าที่เป็นเจ้าภาพโอลิมปิกปี 1984 ได้ดีมากจนสร้างแรงบันดาลใจให้เมืองต่าง ๆ อยากเป็นเจ้าภาพอีกครั้ง

สำหรับการแข่งขันปี 1992 มีถึงหกเมืองที่ยื่นประมูล จากนั้นก็หกเมืองอีกครั้งสำหรับปี 1996 แปดเมืองสำหรับปี 2000 และพุ่งสูงถึง 11 เมืองสำหรับปี 2004 เมื่อมีเมืองแข่งขันกันมากขึ้น IOC ก็ได้อำนาจต่อรองกับพวกเขากลับคืนมาอีกครั้ง

แต่แทนที่จะยึดติดกับโมเดลแบบประหยัดของลอสแองเจลิส IOC กลับเริ่มเรียกร้องมากขึ้น ระหว่างปี 1992 ถึง 2020 IOC ได้เพิ่มกีฬาใหม่เข้าสู่การแข่งขันหลายสิบประเภท ซึ่งต้องการสถานที่จัดการแข่งขันและที่พักสำหรับนักกีฬาเพิ่มมากขึ้น โดยเมืองเจ้าภาพเป็นผู้รับผิดชอบค่าใช้จ่ายส่วนใหญ่

เมื่อการแข่งขันทวีความเข้มข้นขึ้น เมืองต่าง ๆ รู้สึกกดดันมากขึ้นที่จะต้องทำให้การประมูลของตนน่าสนใจยิ่งขึ้น วิธีที่มีประสิทธิภาพที่สุดคือการสร้างสถานที่จัดการแข่งขันใหม่ ๆ ซิดนีย์สร้างสนามแข่งขันใหม่ถึง 15 แห่ง รวมทั้งที่พักสำหรับนักกีฬา 10,000 คน เอเธนส์สร้าง 22 แห่ง และปักกิ่งสร้าง 12 แห่ง

การก่อสร้างทั้งหมดนี้ทำให้การเป็นเจ้าภาพการแข่งขันมีค่าใช้จ่ายสูงลิบลิ่ว ต้นทุนของการแข่งขันพุ่งสูงขึ้นอย่างมากในช่วง 30 ปีที่ผ่านมา โดยมีมูลค่าระหว่าง 10 ถึง 25 พันล้านดอลลาร์ในทศวรรษที่ผ่านมา และนี่ยังไม่รวมค่าใช้จ่ายในการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานอื่น ๆ ของเมือง เช่น ระบบการขนส่งสาธารณะใหม่

ซึ่งหากรวมเข้าไปด้วยแล้ว ตัวเลขค่าใช้จ่ายจะสูงขึ้นไปอีกมาก ยกตัวอย่างเช่น มีการประมาณการว่าปักกิ่งใช้จ่ายประมาณ 45 พันล้านดอลลาร์สำหรับการแข่งขันฤดูร้อนปี 2008 รัสเซียใช้จ่ายประมาณ 51 พันล้านดอลลาร์ในปี 2014 และโตเกียวมีค่าใช้จ่ายประมาณ 35 พันล้านดอลลาร์

ไม่ว่าจะใช้ตัวเลขใด เมืองเจ้าภาพเหล่านี้ทั้งหมดล้วนใช้จ่ายเกินงบประมาณอย่างมหาศาล ซึ่งกระบวนการประมูลมีส่วนกระตุ้นให้พวกเขาต้องประเมินค่าใช้จ่ายให้ต่ำเกินจริง

Andrew Zimbalist นักเศรษฐศาสตร์ผู้เชี่ยวชาญด้านเศรษฐศาสตร์ของการกีฬา อธิบายว่า “สิ่งที่พวกเขาต้องทำคือ แถลงเจตนารมณ์และแผนงานเบื้องต้นที่ลดทอนจากความจริงไปมาก เมื่อนักการเมืองพูดว่า ‘ได้ เราจะทำตามนี้’ จากนั้นพวกเขาก็เริ่มเพิ่มส่วนประกอบเสริมเข้าไป ซึ่งอาจมีค่าใช้จ่ายสูงมาก”

น่าเสียดายที่รายได้ที่เมืองต่าง ๆ สร้างจากการขายตั๋ว ค่าลิขสิทธิ์ทางทีวี และการสนับสนุนจากสปอนเซอร์ ครอบคลุมค่าใช้จ่ายเหล่านี้ได้เพียงเศษเสี้ยวเท่านั้น นั่นหมายความว่ารัฐบาลท้องถิ่น และที่จริงแล้วคือผู้เสียภาษีของพวกเขา ต้องรับผิดชอบส่วนที่เหลือทั้งหมด ซึ่งมักจะเป็นจำนวนมหาศาล

แม้ว่าเมืองเจ้าภาพจะรู้มาหลายทศวรรษแล้วว่าพวกเขาอาจจะขาดทุนในระยะสั้น แต่หลายคนได้รับการบอกเล่าว่าการเป็นเจ้าภาพโอลิมปิกเป็นการลงทุนที่จะให้ผลตอบแทนในอนาคต IOC มักจะใช้คำว่า “legacy” (มรดกตกทอด) เพื่ออธิบายถึงประโยชน์ระยะยาวที่เมืองจะได้รับหลังจากการแข่งขันสิ้นสุดลง

ตัวอย่างเช่น ปักกิ่งอ้างเหตุผลในการใช้จ่ายเงินประมาณ 460 ล้านดอลลาร์สำหรับสนามกีฬาใหม่ขนาด 90,000 ที่นั่ง โดยวางแผนให้ทีมฟุตบอลอาชีพท้องถิ่นใช้หลังจากโอลิมปิก ลอนดอนก็ทำแบบเดียวกันเมื่อสร้างสนามกีฬาสำหรับโอลิมปิก 2012 ในตอนแรกดูเหมือนเป็นความคิดที่ดี

โครงการ legacy อื่น ๆ มีจุดมุ่งหมายที่จะเป็นประโยชน์ต่อผู้คนจำนวนมากยิ่งขึ้น เช่น รัสเซียใช้จ่าย 8.7 พันล้านดอลลาร์สำหรับเส้นทางรถไฟและทางหลวงใหม่เข้าสู่โซชิสำหรับการแข่งขันกีฬาโอลิมปิกฤดูหนาว และริโอ เดอ จาเนโรใช้จ่าย 4 พันล้านดอลลาร์สำหรับรถไฟใต้ดินสายใหม่ที่เชื่อมชุมชนชายหาดกับศูนย์กลางโอลิมปิก

ประโยชน์ของ legacy ที่มีการกล่าวถึงบ่อยที่สุดคือการเป็นเจ้าภาพโอลิมปิกเป็นวิธีที่ยอดเยี่ยมในการกระตุ้นการเติบโตของเมือง Andrew Zimbalist อธิบายว่า “สิ่งที่เคยเกิดขึ้นในประวัติศาสตร์จากการประชาสัมพันธ์เกี่ยวกับโอลิมปิกคือ มันเป็นสิ่งที่วิเศษที่สุดที่จะเกิดขึ้นกับเมือง มันทำให้เมืองของคุณอยู่บนแผนที่โลก ดังนั้นมันจะเพิ่มการท่องเที่ยว เพิ่มการค้า เพิ่มการลงทุนจากต่างประเทศ”

อย่างไรก็ตาม เรื่องราวนั้นปรากฏว่าไม่เป็นความจริงเสมอไป เมื่อพิจารณาถึงผลกระทบต่อการท่องเที่ยว การศึกษาในปี 2004 พบว่าหลังจากมีการเพิ่มขึ้นของการท่องเที่ยวในช่วงก่อนการแข่งขัน เมืองเจ้าภาพอย่างแอตแลนตา ซิดนีย์ และโซล ต่างก็เห็นการท่องเที่ยวลดลงหลังจากนั้น

นอกจากนี้ Andrew ยังอ้างถึงการศึกษาในปี 1996 เกี่ยวกับการแข่งขันกีฬาโอลิมปิกฤดูหนาวสามครั้งซึ่งพบว่าผลกระทบระยะยาวต่อการท่องเที่ยวนั้นแทบจะไม่มีเลยไปจนถึงน้อยเอามาก ๆ และการศึกษาในปี 2010 ที่พบหลักฐานเพียงเล็กน้อยเกี่ยวกับประโยชน์ใด ๆ ต่อการท่องเที่ยวจากการเป็นเจ้าภาพโอลิมปิก

ที่น่าตกใจยิ่งกว่านั้นคือ มีหลักฐานมากมายที่แสดงถึงความเสียหายต่อภาพลักษณ์ของเมืองเจ้าภาพ Andrew อธิบายว่า “ถ้าสภาพอากาศร้อนเกินไปหรือหนาวเกินไป ถ้ามีเหตุการณ์ด้านความปลอดภัย ถ้ามีเรื่องราวที่ไม่ดีเกี่ยวกับการจราจร บางเมืองอาจสามารถช่วยภาพลักษณ์ของตนได้ แต่เมืองอื่น ๆ กลับทำร้ายภาพลักษณ์ของตัวเอง”

การลงทุนโครงสร้างพื้นฐานที่เป็น legacy หลายโครงการก็ไม่ได้คุ้มค่าเสมอไป โครงการรถไฟของรัสเซียถือว่าล้มเหลวอย่างยิ่งใหญ่ และ Andrew โต้แย้งว่าแม้ว่าสายรถไฟใต้ดินของริโอจะเป็นประโยชน์ต่อประชาชนบางส่วน แต่สิ่งที่เมืองต้องการจริง ๆ คือสายที่ให้บริการในย่านที่ประชากรมีรายได้ต่ำ แต่นั่นไม่ใช่ที่ที่โอลิมปิกจัดสร้างขึ้น

Andrew อธิบายว่า “โดยทั่วไปแล้ว IOC จะมาและพูดว่า ‘เราต้องการสถานที่ 30 แห่งนี้ เราต้องการให้คุณจัดวางมันในแบบที่อำนวยความสะดวกด้านการขนส่งและสิ่งอำนวยความสะดวกอื่น ๆ’ และดังนั้นสิ่งที่เมืองต้องทำคือหลอกตัวเองเพื่อตอบสนองความต้องการของ IOC”

สนามกีฬาที่ว่างเปล่าเป็นสัญญาณที่เห็นได้ชัดของความไม่สอดคล้องกันนี้ สนามกีฬาในปักกิ่งนั้นมีที่นั่งมากกว่าที่ทีมฟุตบอลท้องถิ่นจะเติมเต็มได้ประมาณ 80,000 ที่นั่ง ดังนั้นพวกเขาจึงถอนตัว ตอนนี้สนามกีฬาจึงว่างเปล่าเป็นส่วนใหญ่ ทำให้เมืองต้องเสียค่าบำรุงรักษาประมาณ 10 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯต่อปี

สิ่งเหล่านี้เรียกว่า “ช้างเผือก (white elephant)” และตอนนี้มีอยู่หลายสิบแห่งในเมืองเจ้าภาพโอลิมปิก เช่น สถานที่ที่เหลืออยู่จากการแข่งขันเอเธนส์ 2004 และ ESPN พบว่า 12 จาก 27 สถานที่ในริโอ เดอ จาเนโร ไม่ได้จัดกิจกรรมใด ๆ เลยหลังจากเป็นเจ้าภาพโอลิมปิกไปแล้วหนึ่งปี

สำหรับผู้อยู่อาศัยจำนวนมาก ช้างเผือกเหล่านี้เป็นหลักฐานว่าการเป็นเจ้าภาพการแข่งขันเป็นการสูญเสียเงินอย่างมหาศาล Andrew สรุปว่า “แนวคิดที่มีมาตลอดว่านี่เป็นข่าวดีสำหรับเมือง แต่บ่อยครั้งกลับพบว่ามันจะกลายเป็นสิ่งตรงกันข้าม”

ภายในปี 2015 ชาวเมืองในหลายประเทศเริ่มแสดงการต่อต้านอย่างชัดเจน IOC มีหกเมืองที่เสนอตัวเป็นเจ้าภาพการแข่งขันปี 2024 แต่การประท้วงของประชาชนบังคับให้บอสตันและฮัมบูร์กถอนตัว นายกเทศมนตรีคนใหม่ในโรมทำตามสัญญาที่จะยุติการเสนอตัวของเมือง จากนั้นมากกว่า 260,000 คนได้ลงชื่อในคำร้องที่นำไปสู่การถอนตัวของบูดาเปสต์ด้วย

ในที่สุดเหลือเพียงสองเมืองที่เสนอตัว และเป็นอีกครั้งที่ IOC มีอำนาจต่อรองน้อยมาก พวกเขาจึงได้ทำการปฏิรูปซึ่งจะช่วยลดต้นทุนของการเป็นเจ้าภาพ ด้วยการกำหนดให้เจ้าภาพใช้สถานที่ที่มีอยู่และสถานที่ชั่วคราว เหมือนที่ลอสแองเจลิสทำในปี 1984 และอนุญาตให้พวกเขาร่วมมือกับเมืองอื่น ๆ ได้

ณ ตอนนี้ ปารีสดูเหมือนจะไม่ใช้งบประมาณเกินตัว และคณะกรรมการจัดงานของลอสแองเจลิสกำลังมองว่าเมืองสามารถจัดการแข่งขันโอลิมปิกได้ตามงบประมาณอีกครั้ง แต่คำถามสำคัญคือ ถ้าหากพวกเขาทำได้สำเร็จ มันจะจุดชนวนการแข่งขันในการประมูลอีกครั้งหรือไม่?

IOC ยังได้ปรับเปลี่ยนกระบวนการคัดเลือกเมืองเจ้าภาพ โดยหยุดรับการเสนอตัวแบบเปิดและเจรจากับเมืองต่าง ๆ อย่างเป็นการส่วนตัวแทน พวกเขาเลือกมิลานและคอร์ติน่า ประเทศอิตาลี แทนสตอกโฮล์มสำหรับการแข่งขันฤดูหนาวปี 2026 และมอบการแข่งขันโอลิมปิกฤดูร้อนปี 2032 ให้กับบริสเบน ประเทศออสเตรเลีย

อย่างไรก็ตาม บางคนกำลังเสนอทางออกที่ถาวรกว่านั้น Andrew เสนอแนวคิดว่า “ผมคิดว่ามันเป็นไปได้อย่างยิ่งที่จะคิดถึงการสร้างแดนสวรรค์โอลิมปิกด้วยสนามแข่งขัน 35 หรือ 40 แห่งสำหรับการแข่งขันฤดูร้อน จำนวนน้อยกว่านั้นสำหรับการแข่งขันฤดูหนาว ในสถานที่เดียว”

บางคนเชื่อว่ากรีซ บ้านเกิดทางประวัติศาสตร์ของโอลิมปิก จะเป็นเจ้าภาพถาวรที่ดี คนอื่น ๆ ได้กล่าวถึงลอสแองเจลิส เนื่องจากมีสถานที่จัดงานมากมายและทำได้ดีมากในอดีต

การมีสถานที่จัดการแข่งขันถาวรจะช่วยขจัดปัญหาโครงการช้างเผือก ช่วยให้เมืองไม่ต้องเป็นหนี้มหาศาล และลดปัญหาเรื่องสิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นจากการแข่งขัน แต่ในขณะเดียวกัน มันก็อาจลดความตื่นเต้นของโอลิมปิกแต่ละครั้งด้วยเช่นเดียวกัน

Andrew สรุปว่า “มันจะไม่ง่ายที่จะไปสู่โมเดลที่มีความเหมาะสมทั้งทางด้านสิ่งแวดล้อมและเศรษฐกิจ แต่ผมคิดว่ามันมีเหตุผลที่จะพูดถึงมันและนำเสนอมัน เป็นสิ่งที่เราควรมุ่งไป ขึ้นอยู่กับว่าโอลิมปิกอีกไม่กี่ครั้งข้างหน้าจะเป็นอย่างไร มันอาจเป็นทิศทางเดียวที่เหลืออยู่”

ในท้ายที่สุด การเป็นเจ้าภาพโอลิมปิกได้เปลี่ยนแปลงจากความฝันอันยิ่งใหญ่ไปสู่ภาระทางการเงินที่หนักหน่วงสำหรับหลายเมือง ความท้าทายในอนาคตคือการหาสมดุลระหว่างการรักษาจิตวิญญาณของการแข่งขันและการสร้างความยั่งยืนทางการเงินและสิ่งแวดล้อม

การปฏิรูปของ IOC และแนวคิดเรื่องสถานที่จัดการแข่งขันถาวรอาจเป็นก้าวแรกสู่การแก้ปัญหานี้ แต่ยังคงต้องติดตามดูว่าการเปลี่ยนแปลงเหล่านี้จะเพียงพอหรือไม่ในการรักษาอนาคตของมหกรรมกีฬาที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในโลกนี้

References :

1. Zimbalist, A. (2016). Circus Maximus: The Economic Gamble Behind Hosting the Olympics and the World Cup. Brookings Institution Press.
2. Baade, R. A., & Matheson, V. A. (2016). Going for the Gold: The Economics of the Olympics. Journal of Economic Perspectives, 30(2), 201-218.
3. Preuss, H. (2004). The Economics of Staging the Olympics: A Comparison of the Games, 1972-2008. Edward Elgar Publishing.
4. International Olympic Committee. (2021). Olympic Agenda 2020+5: 15 Recommendations. IOC.
5. Why no one wants to host the Olympics (Search Party Youtube Channel)