หากเราย้อนเวลากลับไปในปี 1986 ภาพของเวียดนามในตอนนั้นคือประเทศที่เพิ่งผ่านพ้นเปลวไฟแห่งสงคราม เศรษฐกิจบอบช้ำ และประชาชนต้องดิ้นรนเพื่อความอยู่รอด แต่แล้วการตัดสินใจครั้งประวัติศาสตร์ก็ได้เกิดขึ้น

การปฏิรูปเศรษฐกิจที่โลกรู้จักในชื่อ “โด๋ยเม้ย” (Doi Moi) ได้พลิกโฉมเวียดนามจากระบบเศรษฐกิจแบบรวมศูนย์ที่แทบจะล้มละลาย ไปสู่ระบบเศรษฐกิจแบบตลาดที่เปิดรับการลงทุนจากทั่วโลก

ผลลัพธ์ที่ได้นั้นน่าทึ่งเป็นอย่างมาก เวียดนามกลายเป็นโรงงานของโลกแห่งใหม่ ดึงดูดเม็ดเงินลงทุนโดยตรงจากต่างประเทศ หรือ FDI (Foreign Direct Investment) ได้อย่างมหาศาล และก้าวขึ้นมาเป็นหนึ่งในเศรษฐกิจที่เติบโตเร็วที่สุดในโลก จนได้รับฉายาว่าเป็น “เสือตัวใหม่แห่งเอเชีย”

เรื่องราวความสำเร็จนี้ดูเหมือนจะสวยหรู แต่เมื่อเวลาผ่านไป เรื่องราวบทเดิมอาจไม่สามารถพาเวียดนามไปสู่จุดหมายต่อไปได้อีกแล้ว รอยร้าวบางอย่างเริ่มปรากฏขึ้นบนโครงสร้างเศรษฐกิจที่เคยแข็งแกร่ง และนั่นคือจุดเริ่มต้นของเรื่องราวบทใหม่ที่ทะเยอทะยานและท้าทายกว่าเดิมหลายเท่าตัวของพวกเขา

แล้วอะไรคือรอยร้าวที่ว่านั้น? ทำไมประเทศที่กำลังเติบโตอย่างร้อนแรงถึงต้องเดิมพันครั้งใหญ่เพื่อเปลี่ยนแปลงตัวเองอีกครั้ง?

ปัญหาแรกที่ซ่อนอยู่ใต้พรมคือ ภาคเอกชนในประเทศกลับไม่ได้เติบโตไปพร้อมกับเศรษฐกิจภาพรวม สัดส่วนของภาคเอกชนต่อ GDP ลดลงอย่างต่อเนื่อง สวนทางกับภาคการลงทุนจากต่างชาติที่เติบโตขึ้นเรื่อยๆ นี่คือสัญญาณอันตราย เพราะการพึ่งพาเงินทุนจากภายนอกมากเกินไปย่อมหมายถึงความเปราะบาง

ยิ่งไปกว่านั้น ความเชื่อมโยงระหว่างบริษัทต่างชาติกับบริษัทท้องถิ่นยังคงมีน้อยมาก สินค้าส่งออก “Made in Vietnam” ที่เราเห็นกันนั้น แท้จริงแล้วยังมีมูลค่าเพิ่มที่มาจากต่างประเทศสูงถึง 50% ซึ่งหมายความว่าเวียดนามยังเป็นเพียงผู้รับจ้างประกอบ มากกว่าจะเป็นผู้สร้างสรรค์นวัตกรรมด้วยตัวเอง ผลประโยชน์จึงไม่ได้กระจายสู่เศรษฐกิจในประเทศเท่าที่ควร

ปัญหาที่สามซึ่งเป็นเรื่องใหญ่ไม่แพ้กัน คือช่องว่างด้านประสิทธิภาพการผลิต ภาคเอกชนในประเทศมีการจ้างงานกว่า 80% แต่กลับสร้าง GDP ได้เพียง 50% ในบรรดาบริษัทเกือบล้านแห่ง มีเพียง 3% เท่านั้นที่เป็นธุรกิจขนาดใหญ่ ส่วนที่เหลือคือธุรกิจขนาดเล็กและขนาดจิ๋วที่ยังขาดศักยภาพในการแข่งขัน

ทั้งหมดนี้กำลังผลักให้เวียดนามเข้าใกล้สภาวะที่นักเศรษฐศาสตร์เรียกว่า “กับดักรายได้ปานกลาง” (Middle-income Trap) ซึ่งเป็นภาวะที่ประเทศไม่สามารถพัฒนาตัวเองให้ก้าวข้ามไปเป็นประเทศรายได้สูงได้ เพราะติดอยู่กับการแข่งขันด้านราคาและแรงงานราคาถูก

เมื่อภาพปัญหาชัดเจนขึ้น ผู้นำเวียดนามจึงได้ข้อสรุปว่า หากไม่ทำอะไรบางอย่าง อนาคตที่สดใสอาจกลายเป็นเพียงความฝัน และนี่คือจุดกำเนิดของภารกิจครั้งประวัติศาสตร์บทใหม่ที่เรียกว่า “โด๋ยเม้ย 2.0” (Doi Moi 2.0)

“โด๋ยเม้ย 2.0” ไม่ใช่แค่การปรับเปลี่ยนนโยบายเล็กๆ น้อยๆ แต่มันคือการ “ผ่าตัดใหญ่” ระบบเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ โดยมีหัวใจสำคัญอยู่ที่มติที่ 68 หรือ Resolution No. 68 ซึ่งประกาศออกมาในเดือนพฤษภาคม ปี 2025

เป้าหมายหลักของมติฉบับนี้ชัดเจนและทรงพลังมาก นั่นคือการผลักดันให้ “ภาคเอกชน” กลายเป็นพลังขับเคลื่อนที่สำคัญที่สุดของเศรษฐกิจเวียดนาม นี่คือการเปลี่ยนกระบวนทัศน์ครั้งสำคัญที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในประวัติศาสตร์ยุคใหม่ของเวียดนาม

แนวคิดหลักที่อยู่เบื้องหลังการปฏิรูปครั้งนี้คือ “Transform to Reform, Optimise to Mobilise” หรือ “ปรับเปลี่ยนเพื่อปฏิรูป, เพิ่มประสิทธิภาพเพื่อระดมสรรพกำลัง” ซึ่งเปรียบเสมือนพิมพ์เขียวที่จะนำทางเวียดนามไปสู่อนาคต

“ปรับเปลี่ยนเพื่อปฏิรูป” คือการเปลี่ยนกรอบความคิดของคนทั้งสังคม ตั้งแต่ข้าราชการไปจนถึงผู้ประกอบการ มีการปฏิรูปกฎหมายเพื่อคุ้มครองสิทธิทางธุรกิจอย่างจริงจัง และที่สำคัญคือการลดขั้นตอนทางราชการที่ยุ่งยากลงอย่างน้อย 30%

ลองนึกภาพการทำธุรกิจในอดีตที่ต้องผ่านการอนุมัติหลายขั้นตอนและใช้เวลานาน เวียดนามกำลังจะเปลี่ยนจากระบบ “อนุมัติก่อนดำเนินการ” (Pre-approval Licensing) ที่เป็นคอขวด มาเป็นระบบ “กำกับดูแลหลังดำเนินการ” (Post-approval Supervision) เพื่อปลดปล่อยศักยภาพของภาคธุรกิจให้เติบโตได้อย่างคล่องตัว

ส่วน “เพิ่มประสิทธิภาพเพื่อระดมสรรพกำลัง” คือการนำทรัพยากรที่มีอยู่มาใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด และระดมทรัพยากรใหม่ๆ เข้ามาเสริมทัพ ซึ่งแผนการในส่วนนี้ยิ่งน่าสนใจเข้าไปอีก

เวียดนามกำลังปฏิรูประบบราชการอย่างจริงจัง มีการยุบรวมกระทรวงจาก 18 เหลือ 13 แห่ง และลดจำนวนจังหวัดจาก 63 เหลือเพียง 34 แห่ง เพื่อลดความซ้ำซ้อนและเพิ่มประสิทธิภาพ เงินงบประมาณที่ประหยัดได้จะถูกนำไปลงทุนในสิ่งที่สำคัญต่ออนาคตของชาติอย่างโครงสร้างพื้นฐาน การศึกษา และเทคโนโลยี

ที่น่าจับตามองเป็นพิเศษคือความพยายามในการสร้าง “แชมป์เปี้ยนระดับชาติ” โดยรัฐบาลตั้งเป้าจะพัฒนาบริษัทเอกชนขนาดใหญ่ 20 แห่งให้สามารถแข่งขันในเวทีโลกได้ ซึ่งคล้ายกับกลยุทธ์ “แชโบล” (Chaebol) ที่เคยสร้างความสำเร็จให้กับเกาหลีใต้มาแล้ว

รัฐบาลจะเปิดโอกาสให้บริษัทเหล่านี้เข้าร่วมในโครงการโครงสร้างพื้นฐานขนาดใหญ่ของประเทศที่มีมูลค่ารวมกันกว่า 10% ของ GDP เพื่อให้เกิดการเรียนรู้และถ่ายทอดเทคโนโลยี นี่คือการปูทางให้บริษัทท้องถิ่นเติบโตและแข็งแกร่งขึ้นจากภายใน

ด้านทรัพยากรมนุษย์ก็มีการลงทุนครั้งใหญ่เช่นกัน มีการขึ้นเงินเดือนข้าราชการกว่า 30% เพื่อดึงดูดคนเก่งให้เข้ามารับใช้ชาติ และที่สำคัญที่สุดคือการ “ยกเลิกค่าเล่าเรียน” สำหรับโรงเรียนรัฐบาลทุกแห่ง ตั้งแต่ระดับอนุบาลจนถึงมัธยมปลาย นี่คือการลงทุนในระยะยาวเพื่อสร้างคนรุ่นใหม่ที่มีคุณภาพมารขับเคลื่อนประเทศ

นอกจากนี้ ยังมีการปฏิรูปด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีอย่างเข้มข้น โดยตั้งเป้าให้เวียดนามติดอันดับ 30 ประเทศแรกของโลกด้านนวัตกรรมภายในปี 2045 มีการผลักดันการใช้ Digital ID และสร้างศูนย์ข้อมูลแห่งชาติ (National Data Center) เพื่อรองรับเศรษฐกิจดิจิทัลที่จะเป็นหัวใจสำคัญในอนาคต

คำถามสำคัญคือ แผนการที่ทะเยอทะยานทั้งหมดนี้เป็นแค่ความฝันบนกระดาษหรือไม่?

คำตอบคือ “ไม่” เพราะการเปลี่ยนแปลงเหล่านี้ได้เริ่มขึ้นแล้วอย่างเป็นรูปธรรมในปี 2025 การยุบรวมกระทรวง การลงทุนในโครงสร้างพื้นฐาน และการปฏิรูปการศึกษาได้เกิดขึ้นจริงแล้ว นี่คือสิ่งที่ทำให้ “โด๋ยเม้ย 2.0” แตกต่างจากการประกาศนโยบายทั่วไป มันคือการลงมือทำอย่างจริงจัง

แล้วการปฏิรูปครั้งใหญ่นี้จะส่งผลกระทบต่อภาพรวมเศรษฐกิจอย่างไร? และนักลงทุนอย่างเราควรจับตามองอะไรเป็นพิเศษ?

จากการวิเคราะห์ เราคาดว่า GDP ของเวียดนามจะเติบโตอย่างแข็งแกร่งที่ 6.9% ในปี 2025 และ 7.4% ในปี 2026 การลงทุนในประเทศที่เพิ่มขึ้นจะช่วยชดเชยผลกระทบจากการส่งออกที่อาจชะลอตัวได้

อย่างไรก็ตาม การเดินทางครั้งนี้ไม่ได้โรยด้วยกลีบกุหลาบ ยังมีความเสี่ยงสำคัญที่ต้องจับตามองอย่างใกล้ชิด ความเสี่ยงที่ใหญ่ที่สุดคือ การเติบโตของสินเชื่อที่มากเกินไป

ในอดีต เวียดนามเคยมีบทเรียนราคาแพงจากวัฏจักรเศรษฐกิจที่ร้อนแรงเกินไปจนนำไปสู่วิกฤต การผลักดันการเติบโตอย่างรวดเร็วอาจทำให้ระบบธนาคารต้องปล่อยสินเชื่อจำนวนมาก ซึ่งหากขาดการกำกับดูแลที่ดีพอ ก็อาจนำไปสู่ปัญหาหนี้เสียและสั่นคลอนเสถียรภาพทางการเงินได้

ซึ่งตอนนี้ได้เริ่มเห็นสัญญาณบางอย่างแล้ว เช่น การเติบโตของสินเชื่อที่เร็วกว่าเงินฝาก และภาวะเงินทุนที่ตึงตัวขึ้นในบางช่วง การปฏิรูปตลาดทุนเพื่อสร้างแหล่งเงินทุนทางเลือกนอกเหนือจากธนาคารจึงเป็นเรื่องเร่งด่วนที่รัฐบาลต้องทำให้สำเร็จ

อีกหนึ่งความท้าทายคือผลกระทบต่อค่าเงินดอง (VND) การลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานขนาดใหญ่จะทำให้ความต้องการนำเข้าสินค้าและเครื่องจักรเพิ่มขึ้น ซึ่งจะส่งผลให้ดุลบัญชีเดินสะพัดลดลงและสร้างแรงกดดันให้ค่าเงินอ่อนตัวในระยะสั้น

และมีการคาดการณ์ว่าอัตราแลกเปลี่ยน USD/VND อาจอ่อนค่าลงไปอยู่ที่ระดับ 26,900 ภายในสิ้นปี 2026 และธนาคารกลางเวียดนามน่าจะยังคงอัตราดอกเบี้ยนโยบายไว้ที่ 4.50% เพื่อดูแลเสถียรภาพของเศรษฐกิจ

แต่ในระยะกลางถึงระยะยาว หากการปฏิรูปเหล่านี้สำเร็จผล จะได้เห็นภาพที่แตกต่างออกไปอย่างชัดเจน

เมื่อประสิทธิภาพการผลิตของประเทศสูงขึ้น เงินเฟ้อจะค่อยๆ ลดลง ดุลบัญชีเดินสะพัดจะกลับมาดีขึ้น และการอ่อนค่าของเงินดองจะชะลอตัวลงสู่ระดับที่สมเหตุสมผล การเติบโตของเวียดนามจะไม่ได้มาจากแรงงานราคาถูกอีกต่อไป แต่จะขับเคลื่อนด้วยนวัตกรรมและเทคโนโลยี

เรื่องราวของ “โด๋ยเม้ย 2.0” จึงเป็นการเดิมพันครั้งสำคัญที่สุดในประวัติศาสตร์สมัยใหม่ของเวียดนาม มันคือการเดิมพันที่จะตัดสินว่าเวียดนามจะสามารถก้าวข้ามกับดักรายได้ปานกลางและผงาดขึ้นเป็นประเทศพัฒนาแล้วได้สำเร็จภายในปี 2045 ตามที่ตั้งเป้าไว้ได้หรือไม่

เวียดนามกำลังบอกกับโลกใบนี้ว่า พวกเขาไม่ได้พอใจกับความสำเร็จในอดีต แต่กำลังเขียนประวัติศาสตร์บทใหม่ด้วยความกล้าหาญและความทะเยอทะยานที่ยิ่งใหญ่กว่าเดิม ซึ่งบทสรุปของเรื่องราวนี้จะเป็นอย่างไร เวลาเท่านั้นที่จะเป็นผู้ให้คำตอบ

References : [Nikkei Asia, Bloomberg, MUFG, Vietnam Investment Review]