ในค่ำคืนอันมืดมิดของปี 1982 Roberto Calvi นายธนาคารชาวอิตาเลียนกำลังหลบหนีอย่างสิ้นหวัง เขาเคยเป็นผู้บริหารธนาคาร Banco Ambrosiano ซึ่งมีวาติกันเป็นลูกค้ารายใหญ่ แต่บัดนี้กลับกลายเป็นผู้ต้องหาคดีฉ้อโกงมูลค่ามหาศาล

Calvi เดินทางข้ามพรมแดนไปออสเตรียในยามวิกาล ก่อนจะบินต่อไปยังลอนดอน หวังว่าจะหลบเลี่ยงการจับกุม แต่โชคชะตากลับเล่นตลก เพียงไม่กี่วันต่อมา ศพของ Calvi ถูกพบแขวนคออยู่ใต้สะพาน Blackfriars เหนือแม่น้ำเทมส์ ในใจกลางย่านการเงินของลอนดอน

ความตายอันน่าสะพรึงกลัวของ Calvi เป็นเพียงจุดเริ่มต้นของเรื่องราวอันซับซ้อนที่เกี่ยวพันกับธนาคารวาติกัน สถาบันการเงินที่ทรงอิทธิพลที่สุดแห่งหนึ่งของโลก

ย้อนกลับไปหลายศตวรรษ คริสตจักรคาทอลิกได้สั่งสมความมั่งคั่งและอำนาจผ่านการบริจาคของผู้ศรัทธาและการลงทุนทางธุรกิจ วาติกันครอบครองทรัพย์สินมากมายทั่วโลก ทั้งอสังหาริมทรัพย์และการลงทุนในบริษัทต่างๆ แต่ความร่ำรวยนี้มาพร้อมกับความท้าทายทางจริยธรรมและข้อครหามากมาย

ในช่วงเวลาที่น่าตื่นเต้นของยุคฟื้นฟูศิลปวิทยาการ วาติกันไม่เพียงแต่เป็นศูนย์กลางทางศาสนาเท่านั้น แต่ยังเป็นองค์กรที่ทรงอิทธิพลทางการเมืองและการเงินอย่างมากในยุโรป การปกครองดินแดนขนาดใหญ่ในอิตาลีตอนกลางที่เรียกว่ารัฐสันตะปาปา ทำให้วาติกันต้องการแหล่งรายได้ที่เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องเพื่อรักษาอำนาจของตน

วาติกันจึงคิดค้นวิธีการระดมทุนอับแยบยล นั่นคือการขายใบไถ่บาป ซึ่งเป็นเอกสารที่รับรองว่าพระเจ้าจะทรงยกเว้นการลงโทษสำหรับบาปของผู้ซื้อ โดยกำหนดราคาตามความร้ายแรงของบาป วิธีนี้สร้างรายได้มหาศาลให้วาติกัน แต่ก็นำไปสู่การวิพากษ์วิจารณ์อย่างรุนแรงและเป็นหนึ่งในสาเหตุที่นำไปสู่การปฏิรูปศาสนาของ Martin Luther

อย่างไรก็ตาม ปัญหาทางการเงินที่ใหญ่ที่สุดของวาติกันเกิดขึ้นในช่วงปลายศตวรรษที่ 18 เมื่อกองกำลังฝรั่งเศสภายใต้การนำของ Napoleon Bonaparte บุกยึดกรุงโรมและยุติการปกครองของสันตะปาปา สมเด็จพระสันตะปาปา Pius VI ถูกจับกุมและสิ้นพระชนม์ระหว่างถูกคุมขัง เหตุการณ์นี้เกือบจะทำให้คริสตจักรคาทอลิกล่มสลาย

หลังจากความวุ่นวายของสงคราม Napoleonic สิ้นสุดลง วาติกันได้รับการคืนอำนาจการปกครองรัฐสันตะปาปา แต่สถานการณ์ทางการเงินยังคงย่ำแย่ ด้วยความจำเป็นเร่งด่วนที่ต้องหาเงินทุน คริสตจักรจึงหันไปพึ่งพาแหล่งเงินทุนที่ไม่น่าเป็นไปได้ นั่นคือตระกูล Rothschild ซึ่งเป็นราชวงศ์ธนาคารที่มีอิทธิพลในยุโรป

ในปี 1831 สมเด็จพระสันตะปาปา Gregory XVI ทรงตัดสินใจกู้ยืมเงินจากตระกูล Rothschild เป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์ของคริสตจักร James de Rothschild หัวหน้าสำนักงานใหญ่ของครอบครัวในปารีส ได้รับการแต่งตั้งเป็นนายธนาคารอย่างเป็นทางการของสันตะปาปา การตัดสินใจนี้สร้างความตกตะลึงให้กับเจ้าหน้าที่คริสตจักรหัวอนุรักษ์นิยม ที่รู้สึกว่าเป็นการอัปยศที่ต้องพึ่งพานักการเงินหน้าเลือดเหล่านี้เพื่อความช่วยเหลือทางการเงิน

ตระกูล Rothschild ให้วาติกันกู้ยืมเงิน 40 ล้านยูโรในมูลค่าปัจจุบัน ซึ่งด้วยอิทธิพลของตระกูล Rothschild คริสตจักรจึงเริ่มการปฏิรูปทางการเงินครั้งใหญ่ รวมถึงการขายพันธบัตรให้กับผู้ศรัทธาคาทอลิกและการลงทุนในอสังหาริมทรัพย์และหุ้นของธนาคารแห่งโรม

ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 1 วาติกันเผชิญกับความตึงเครียดทางการเงินอีกครั้ง เนื่องจากรายได้หลักจากการบริจาคลดลงอย่างมาก เยอรมนีเห็นความสำคัญของการมีวาติกันเป็นพันธมิตรจึงส่งเงินลับๆ ให้คริสตจักรผ่านธนาคารสวิส โดยติดฉลากว่าเป็น Peter’s Pence (เงินอุดหนุนสมเด็จพระสันตะปาปา) นอกจากนี้ยังมีเงินอุดหนุนลับๆ จากออสเตรียด้วย เหตุการณ์นี้ทำให้เห็นว่าวาติกันเป็นช่องทางที่เหมาะสมสำหรับการดำเนินการทางการเงินแบบลับๆ

ในปี 1929 เกิดเหตุการณ์สำคัญเมื่อมีการลงนามในสนธิสัญญาลาเตรันระหว่างอิตาลีและวาติกัน ซึ่งสถาปนานครรัฐวาติกันให้เป็นประเทศอธิปไตย รัฐบาลอิตาลีจ่ายเงินชดเชยให้วาติกันเป็นจำนวนมหาศาล ทำให้คริสตจักรต้องการผู้เชี่ยวชาญทางการเงินมาจัดการเงินทุนจำนวนมหาศาลนี้

Bernardino Nogara ได้รับเลือกให้เป็นผู้จัดการการเงินของวาติกัน เขาเป็นนักการเงินที่มีความสามารถสูงและมีเครือข่ายที่ดี ภายใต้การนำของ Nogara วาติกันสามารถรอดพ้นจากภาวะเศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ่ได้ โดยการลงทุนในทองคำ อสังหาริมทรัพย์ และการทำ arbitrage ในพันธบัตรรัฐบาล Nogara ยังจัดตั้งเครือข่ายบริษัทโฮลดิ้งเพื่อจัดการการลงทุนอย่างรอบคอบและรักษาไว้เป็นความลับ

ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 วาติกันก่อตั้ง Istituto per le Opere di Religione หรือธนาคารวาติกัน ซึ่งดำเนินการโดยไม่ต้องเปิดเผยข้อมูลทางการเงินต่อสาธารณะ ไม่ต้องเสียภาษี และสามารถทำลายเอกสารได้ทุก 10 ปี ทำให้เป็นช่องทางที่สมบูรณ์แบบสำหรับการซ่อนและฟอกเงิน มีการกล่าวหาว่าธนาคารวาติกันช่วยเหลือในการย้ายเงินของนาซีและช่วยผู้ลี้ภัยนาซีหลบหนีไปอเมริกาใต้

หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 วาติกันใช้ประโยชน์จากการฟื้นฟูของยุโรปโดยการลงทุนในอุตสาหกรรมก่อสร้างและธนาคาร ในช่วงนี้ Michele Sindona นักการเงินที่มีความสามารถแต่ไร้ซึ่งจริยธรรม เข้ามามีบทบาทสำคัญในการจัดการการเงินของวาติกัน Sindona มีความสัมพันธ์กับมาเฟียและช่วยให้คนรวยและองค์กรต่างๆ หลบเลี่ยงภาษี

Sindona ร่วมมือกับ Roberto Calvi ผู้บริหารของ Banco Ambrosiano ในการสร้างเครือข่ายธนาคารและบริษัท Offshore เพื่อย้ายเงินของวาติกันอย่างลับๆ โดยมี Paul Marcinkus ประธานธนาคารวาติกันในขณะนั้น สนับสนุนกิจกรรมของ Sindona และ Calvi โดยหวังว่าจะขยายธุรกิจของธนาคารวาติกันไปทั่วโลก

อย่างไรก็ตาม แผนการทางการเงินของ Sindona และ Calvi ล่มสลายในช่วงต้นทศวรรษ 1970 เมื่อธนาคาร Franklin National ของ Sindona ในสหรัฐอเมริกาล้มละลาย และการลงทุนของเขาในอิตาลีก็ประสบปัญหา Calvi พยายามเข้าควบคุมสินทรัพย์ของ Sindona แต่ก็เผชิญกับปัญหาทางกฎหมาย

ในปี 1982 Roberto Calvi ถูกพบเสียชีวิตในลอนดอน โดยถูกแขวนคอใต้สะพาน Blackfriars ซึ่งสงสัยว่าเป็นการฆาตกรรมที่เกี่ยวข้องกับมาเฟีย วาติกันยอมรับความผิดพลาดในการทำงานร่วมกับ Calvi และตกลงจ่ายเงิน 244 ล้านดอลลาร์ในการตกลงทางกฎหมายเกี่ยวกับ Banco Ambrosiano เรื่องอื้อฉาวนี้ส่งผลให้การบริจาคให้วาติกันลดลงอย่างมาก นำไปสู่การขาดดุลงบประมาณของคริสตจักร

Michele Sindona ถูกส่งตัวกลับไปอิตาลีในปี 1985 และเสียชีวิตในคุกจากการได้รับพิษไซยาไนด์ ซึ่งสงสัยว่าเป็นการแก้แค้นของมาเฟีย Paul Marcinkus ถูกออกหมายจับโดยเจ้าหน้าที่อิตาลี แต่วาติกันปฏิเสธที่จะส่งตัวเขา โดยอ้างความคุ้มกันทางการทูต

ในทศวรรษ 1990 ธนาคารวาติกันเผชิญกับการตรวจสอบและเรื่องอื้อฉาวที่ไม่เคยมีมาก่อน นำไปสู่การแต่งตั้ง Angelo Caloia เป็นประธานคนใหม่ของธนาคารวาติกัน โดยหวังว่าจะฟื้นฟูความไว้วางใจในสถาบัน

อย่างไรก็ตาม ปัญหาที่ใหญ่กว่าก็รออยู่ ในปี 2002 เกิดเรื่องอื้อฉาวเกี่ยวกับการล่วงละเมิดทางเพศโดยบาทหลวง ซึ่งส่งผลกระทบอย่างรุนแรงต่อภาพลักษณ์และการเงินของคริสตจักร มณฑลหลายแห่งต้องประกาศล้มละลายหรือขายทรัพย์สินเพื่อจ่ายค่าชดเชยให้กับเหยื่อ

ในปี 2013 สมเด็จพระสันตะปาปาฟรานซิสขึ้นครองตำแหน่ง นำมาซึ่งการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่สำหรับคริสตจักรคาทอลิก พระองค์ทรงนำเสนอแนวทางที่ถ่อมตนและเป็นเน้นไปที่ประชานิยมมากขึ้น ซึ่งแตกต่างอย่างชัดเจนจากพระสันตะปาปาพระองค์ก่อนหน้า พระองค์ทรงละทิ้งความหรูหราแบบดั้งเดิมของตำแหน่งสันตะปาปาและมุ่งเน้นไปที่การเข้าถึงคนยากจนและคนชายขอบในสังคม

แนวทางของสมเด็จพระสันตะปาปาฟรานซิสต่อประเด็นที่มีการถกเถียง เช่น รักร่วมเพศ การทำแท้ง และหลักคำสอนของคริสตจักร มีความครอบคลุมและเห็นอกเห็นใจมากขึ้น ซึ่งช่วยเข้าถึงผู้คนจำนวนมาก แต่ก็จุดประกายการถกเถียงเกี่ยวกับความเป็นไปได้ในการเปลี่ยนแปลงหลักคำสอนของคริสตจักรด้วยเช่นกัน

ในช่วงต้นของการดำรงตำแหน่ง สมเด็จพระสันตะปาปาฟรานซิสประสบความสำเร็จในการฟื้นฟูภาพลักษณ์ของคริสตจักร ดึงดูดทั้งชาวคาทอลิกและผู้ที่ไม่ใช่คาทอลิกทั่วโลกอย่างกว้างขวาง

ผลกระทบเชิงบวกนี้ยังส่งผลดีต่อธนาคารวาติกันด้วย เนื่องจากการเข้าร่วมมิสซาที่เพิ่มขึ้นและการมีส่วนร่วมของอาสาสมัครในองค์กรการกุศลคาทอลิก ทำให้ธนาคารวาติกันได้รับเงินบริจาคจากผู้ศรัทธาอีกครั้งในจำนวนที่ไม่เคยมีมาก่อน

ภายใต้การนำของสมเด็จพระสันตะปาปาฟรานซิส ธนาคารวาติกันได้เพิ่มความโปร่งใสในการดำเนินงาน โดยเริ่มเผยแพร่รายงานทางการเงินประจำปีอย่างสม่ำเสมอ

นอกจากนี้ ยังมีการเปลี่ยนแปลงในแนวโน้มของจำนวนบาทหลวงทั่วโลก แม้ว่าจำนวนบาทหลวงในยุโรปและอเมริกาจะลดลง แต่กลับมีการเพิ่มขึ้นในแอฟริกาและเอเชีย สะท้อนให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงศูนย์กลางทางภูมิศาสตร์ของการเติบโตภายในคริสตจักร

แม้จะมีวิกฤตทางการเงินและภาพลักษณ์ที่ปั่นป่วนในช่วงหลายทศวรรษที่ผ่านมา คริสตจักรคาทอลิกดูเหมือนจะเริ่มพบจุดยืนที่มั่นคงอีกครั้ง อย่างไรก็ตาม เราต้องไม่ลืมว่าวาติกันยังคงเป็นองค์กรที่มีลักษณะพิเศษ ประกอบด้วยผู้ชายจำนวนมากที่อาศัยและทำงานร่วมกัน ใช้อำนาจทางโลกที่ยิ่งใหญ่ และเชื่อว่าพวกเขาได้รับสิทธิ์จากพระเจ้าในการปกป้องคริสตจักรที่แท้จริงและเป็นหนึ่งเดียว

ในท้ายที่สุด เราต้องตระหนักว่าผู้นำและสมาชิกของคริสตจักรก็เป็นมนุษย์ธรรมดาที่มีความอ่อนแอและข้อบกพร่องเช่นเดียวกับคนทั่วไป ตลอดประวัติศาสตร์ที่ผ่านมา คริสตจักรได้มีส่วนร่วมในแนวปฏิบัติทางการเงินหลายอย่างที่อาจขัดแย้งกับความเชื่อของคาทอลิก แต่ก็ได้พยายามปรับตัวและแก้ไขข้อผิดพลาดเหล่านั้น

ปัจจุบัน ประชากรคาทอลิกทั่วโลกยังคงเติบโตอย่างต่อเนื่อง โดยมีจำนวนถึง 1.378 พันล้านคนภายในสิ้นปี 2021 ซึ่งเพิ่มขึ้น 1.3% จากปีก่อนหน้า แม้จะมีความท้าทายและวิกฤตมากมายในอดีต แต่คริสตจักรคาทอลิกก็ยังคงเป็นสถาบันที่ทรงอิทธิพลและมีบทบาทสำคัญในสังคมโลก

ไม่ว่าอนาคตจะเป็นอย่างไร เรื่องราวทางการเงินของวาติกันจะยังคงเป็นหัวข้อที่น่าสนใจสำหรับการศึกษาและการถกเถียง สะท้อนให้เห็นถึงความซับซ้อนของความสัมพันธ์ระหว่างศาสนา การเงิน และอำนาจในโลกสมัยใหม่ การเฝ้าดูว่าคริสตจักรจะนำทางผ่านความยากลำบากเหล่านี้อย่างไรจะเป็นบทเรียนที่มีค่าสำหรับองค์กรและสถาบันอื่นๆ ทั่วโลก

ในท้ายที่สุด ความสำเร็จของคริสตจักรคาทอลิกในอนาคตจะขึ้นอยู่กับความสามารถในการรักษาสมดุลระหว่างความเชื่อทางศาสนา ความรับผิดชอบทางการเงิน และความเกี่ยวข้องทางสังคม เส้นทางนี้อาจไม่ง่าย แต่ประวัติศาสตร์ได้แสดงให้เห็นว่าคริสตจักรมีทรัพยากรและความยืดหยุ่นที่จะเผชิญกับความท้าทายเหล่านี้ และยังคงเป็นพลังที่สำคัญในโลกต่อไปในอนาคตนั่นเองครับผม

References :
สารคดี : The Vatican Financial Empire- A Hidden History | 2024 Documentary
หนังสือ The Vatican Secrets: Unveiling the Most Enigmatic Financial Empire in History โดย D.V. Dominus